Czy krytyka jest zła
W Encyklopedii Powszechnej definicja krytyki to „analiza i ocena pewnej dziedziny ludzkiej działalności i jej wytworów ze względu na określone wartości (poznawcze, etyczne, estetyczne, praktyczne)”. Z kolei Słownik Języka Polskiego PWN podpowiada „surowa lub negatywna ocena kogoś lub czegoś”. Zatem krytyka może dotyczyć tego, co i jak wykonaliśmy i wpływać korzystnie na nasz rozwój. Pozwala zobaczyć efekty naszej pracy z innego punktu widzenia. Wtedy, nawet jeśli jest to surowa ocena, daje nam różne możliwości działania.
- Możesz przyjąć krytykę – „Zgadzam się z tym punktem widzenia”. Jeśli tak jest, to do Ciebie będzie należała decyzja, co z tym dalej zrobić. Być może krytyka pokazała Ci ten aspekt Twojej pracy, który można zmienić na lepsze. Czasem spojrzenie z innego punktu widzenia pozwala zobaczyć więcej.
- Możesz przyjąć ją tylko częściowo – „W niektórych aspektach zgadzam się z tą opinią”. Tu podobnie jak wtedy, gdy całościowo przyjmujesz krytykę, możesz wykorzystać inny punkt widzenia do zmiany tych aspektów, które chcesz.
- Możesz odrzucić krytykę – „Myślę inaczej. Nie zgadzam się z tą opinią”. To sytuacja, w której możesz zamknąć dyskusję nad swoją pracą, ale możesz także ją pogłębić, np. dodając pytanie: „Powiesz mi, na czym opierasz swoją opinię?”. Być może osoba krytykująca ma wiedzę i rozeznanie większe od Twojego, może przekona Cię swoimi argumentami (wtedy przyjmiesz krytykę) lub nie (wtedy pozostaniesz przy swoim zdaniu).
Jak przyjmować krytykę
Jeśli ktoś krytykuje Twoją pracę (lub postępowanie):
- Wysłuchaj bez przerywania, do końca. Skup się na tym, co komunikuje Ci Twój rozmówca, bez oceniania jego intencji. To pozwoli Ci lepiej zrozumieć punkt widzenia tej osoby, zobaczyć krytykowany aspekt „jej oczami”.
- Słuchaj bez interpretowania i domyślania się. Jeśli czegoś nie rozumiesz, pytaj lub poproś o szersze wyjaśnienie. Nie przypisuj rozmówcy tego, czego nie powiedział.
- Traktuj wypowiedź krytyka jako całość: zwróć uwagę na emocje, które towarzyszą jego wypowiedzi. Jeśli jest silnie wzburzony (lub jeśli Ty czujesz narastającą irytację, złość), odłóż na później dyskusję nad poruszonym tematem: „Porozmawiamy o tym później” lub „Zastanowię się nad Twoimi słowami”. To pozwoli i jemu, i Tobie ochłonąć. W emocjach łatwo przekroczyć granicę, a lepiej tego unikać.
- Podtrzymuj kontakt wzrokowy i zachowaj spokój. To pozwoli Ci się skupić na istocie krytyki, a nie na eskalowaniu emocji, które mogą przejąć nad Wami kontrolę (zaczniecie się kłócić, oskarżać, zmieniać temat, żartować, atakować). To niepotrzebne. Aby wykorzystać krytykę do własnego rozwoju, trzeba dokładnie przeanalizować to, co się słyszy.
- Panuj nad emocjami. Pamiętaj, że będą one pierwsze, pojawiają się przed analizą sytuacji - bądź na to gotowy(-a). Gdy czujesz, że emocje rosną w sposób trudny do opanowania, możesz, słysząc krytykę, zadać sobie pytania: „Co czuję?”, „Co potrzebuję z tym zrobić?”, „Chcesz mnie obrazić?”. Wtedy przyjdzie czas na ustalenie dalszego postępowania. Usiądźmy i porozmawiajmy o tym, co jest rzeczywiście przedmiotem krytyki.
- Nie uciekaj przed krytyką. Cechą dojrzałych, pewnych siebie ludzi jest akceptacja faktu, że mogą być krytycznie oceniani. Raczej słuchają z ciekawością informacji o tym, jak inni widzą ich pracę, ale nie oznacza to, że się z tymi opiniami zawsze zgadzają.
- Pamiętaj, że krytyka jest tylko opinią innej osoby, a nie prawdą obiektywną.
Jak wspierać dzieci w budowaniu postawy asertywnej
Skutecznym sposobem przygotowania dziecka do mierzenia się z krytyką jest wzmacnianie jego samooceny i poczucia wartości. To pozwoli mu nauczyć się asertywności, która chroni. Wtedy dziecko dobrze myśli o sobie, a poza tym wie (jest przekonane), że może popełniać błędy, ponieważ są one integralną częścią uczenia się we wszystkich aspektach, więc pojawią się w edukacji szkolnej, w budowaniu relacji itd. To przekonanie będzie rosło wraz z umacnianiem w nim pewności, że jest kochane i akceptowane bez względu na to, jak postępuje, jakie osiąga sukcesy, jakie przeżywa kryzysy. Bezwarunkowa miłość rodziców to najlepsza ochrona dziecka w każdym momencie dorastania do dorosłości. Katalog asertywnych przekonań może wyglądać tak:
- Możesz być tym, kim jesteś i jaki jesteś.
- Możesz mieć własne zdanie na każdy temat.
- To Ty decydujesz o tym, jak postępować.
- Możesz popełniać błędy.
- Szanuj granice wolności innych osób i wymagaj, aby szanowały Twoje.
- Nazywaj swoje emocje, aby inni wiedzieli, co przeżywasz.
- Pamiętaj, że krytyka jest tylko opinią innych osób, a nie prawdą obiektywną.
- Jesteś wartościowym człowiekiem również wtedy, gdy niektórym nie podoba się Twoje postępowanie.
„O ile to możliwe bez wyrzekania się siebie, bądź na dobrej stopie ze wszystkimi. Wypowiadaj swoją prawdę jasno i spokojnie. Wysłuchaj innych… Oni też mają swoją opowieść… W zgiełkliwym pomieszaniu życia zachowaj spokój ze swą duszą… Przy całej swej złudności znoju i rozwianych marzeniach jest to piękny świat…” [za: „Dezyderata”. Utwór Piwnicy Pod Baranami].
Źródła:
- https://encyklopedia.pwn.pl/
- https://sjp.pwn.pl/
Maria Tuchowska
